Przedawnienie to instytucja prawa cywilnego, polegająca na możliwości uchylenia się dłużnika od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego, przepisami prawa, terminu. Jeżeli roszczenia, z różnych tytułów prawnych, nie będą dochodzone na drodze sądowej, w czasie określonym przez prawo, to po jego upływie, ich dochodzenie może być utrudnione lub w ogóle niemożliwe. Instytucja ta służy stabilizacji porządku prawnego, usunięciu stanu niepewności prawnej, w sytuacji, gdy wierzyciel przez długi czas nie podejmuje działań, zmierzających do zaspokojenia, przysługujących mu od dłużnika roszczeń.
Przedawnienie w Kodeksie Cywilnym
Ogólna regulacja przedawnienia, znajduje się w tytule VI, księgi pierwszej Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 117 k.c. roszczenia majątkowe, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, ulegają przedawnieniu.
Uwzględnienie przez sąd przedawnienia, następuje wyłącznie na zarzut, zgłoszony przez dłużnika. Wynika z tego fakt, że roszczenia te nie są uwzględniane z urzędu, a wyłącznie przez złożenie przez dłużnika oświadczenia, że chce on skorzystać z przysługującego mu uprawnienia.
Kodeks prawa cywilnego przewiduje dwa podstawowe terminy przedawnienia roszczeń. Zgodnie z art. 118 k.c. termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej trzy lata. Wyżej wymienione terminy, należy stosować uwzględniając uwagę, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin ten jest krótszy niż dwa lata.
Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Zgodnie z art. 120 § 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia, zależy od podjęcia określonej czynności przez wierzyciela, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie to stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Jeżeli zaś chodzi o dochodzenie roszczeń z zaniechania, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.
Stosownie do treści art. 123 § 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność, przedsięwziętą w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, wszczętą przed sądem, sądem polubownym lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju. Dodatkowo bieg terminu przedawnienia przerywa także uznanie roszczenia, przez osobę, przeciwko której przysługuje, a także przez wszczęcie mediacji. Konsekwencją przerwania biegu przedawnienia jest fakt, że biegnie ono na nowo. Z zastrzeżeniem, że postępowania, w których dokonano czynności, przerywających bieg przedawnienia, muszą zostać zakończone.
Zgodnie z art. 125 k.c. roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu, sądu polubownego czy też innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju, jak i również stwierdzone ugodą zawartą przed sądem, sądem polubownym albo przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem sześciu lat. W przypadku, zaś stwierdzonych w ten sposób roszczeń o świadczenia okresowe należne w przyszłości, przedawnienie następuję z upływem trzech lat.
Dalsze księgi Kodeksu cywilnego, a także ustaw szczególnych przewidują szczegółowe, często zawierające liczne odstępstwa, od przedstawionych zasad, terminy przedawnienia poszczególnych rodzajów roszczeń.
Regulacje instytucji przedawnienia w Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR)
Przykładem aktu, regulującego szczególne terminy roszczeń, jest Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) z dnia 19 maja 1956 r., sporządzona w Genewie. Reguluje ona między innymi przedawnienia w transporcie międzynarodowym towarów. Zgodnie z art. 32 ust.4 tejże Konwencji roszczenie przedawnione nie może być więcej podnoszone, nawet w postaci wzajemnego powództwa czy zarzutu. Zatem upływ, określonego w Konwencji czasu, powoduje, że roszczenia, powstałe na jej gruncie ostatecznie wygasają, przestają istnieć i nie mogą być przez dłużnika zgłaszane w żadnej sprawie, przed żadnym sądem.
Podstawowym terminem przedawnienia, dla roszczeń wynikających z przewozów, podlegających tejże Konwencji, jest termin jednego roku.
Kolejnym terminem, stanowiącym odstępstwo od rocznego okresu przedawnienia, jest termin trzech lat, w przypadku, gdy zachowanie przewoźnika, wykonującego umowę przewozu nosi znamiona złego zamiaru lub niedbalstwa. Są to terminy, niezdefiniowane w Konwencji, dlatego istnieje duża rozbieżność w ich interpretacji. Zły zamiar może być uznawany za działanie, czy też zaniechanie, które w sposób bezpośredni, czy też pośredni, miało na celu wyrządzenie szkody. Rażące niedbalstwo, oceniane jest według prawa, obowiązującego sąd, rozpatrujący sprawę. W orzecznictwie sądów polskich, np. w wyroku SA w Warszawie o sygn. akt VII AGa 1232/18, czytamy że: „rażące niedbalstwo przewoźnika występuje wówczas, gdy przewoźnikowi można przypisać naruszenie podstawowych, elementarnych zasad ostrożności”.
Trzecim terminem przedawnienia roszczeń w transporcie międzynarodowym, w przypadku opóźnień w przewozie jest termin 21 dni. Zgodnie z art. 19 Konwencji opóźnienie terminu dostawy ma miejsce wtedy, kiedy towar nie został dostarczony w umówionym terminie. Jeżeli takiego terminu nie ustalono to opóźnienie w przewozie, ma miejsce wówczas, jeżeli faktyczny czas przewozu z uwzględnieniem okoliczności przewozu i cech ładunku przekracza czas, w jakim staranny przewoźnik mógł wykonać przewóz towarów.
Przedawnienie należności w międzynarodowym transporcie drogowym towarów
Kolejnym zagadnieniem przedawnienia w międzynarodowym transporcie drogowym towarów, jest ustalenie momentu, kiedy ten termin rozpoczyna swój bieg. Nie stosujemy, w tym przypadku ogólnych regulacji, wynikających z Kodeksu cywilnego, a przepisy tejże Konwencji. Zgodnie z art. 32 ust. 1, przedawnienie w przypadku częściowego zaginięcia towaru, uszkodzenia lub opóźnienia, biegnie począwszy od dnia wydania towaru odbiorcy. Gdy towar zaginie całkowicie, bieg przedawnienia rozpoczyna się od trzydziestego dnia po upływie umówionego terminu dostawy, w przypadku zaś braku ustaleń takiej daty, termin ten liczy się od sześćdziesiątego dnia, po przyjęciu towaru przez przewoźnika. W każdym innym przypadku, przedawnienie biegnie po upływie trzech miesięcy od dnia zawarcia umowy przewozu. Należy przy tym pamiętać, że dnia wyjściowego dla biegu przedawnienia nie wlicza się do tego terminu.
W międzynarodowym transporcie drogowym towarów, w zakresie przedawnienia należnych roszczeń, również może dojść do zawieszenia biegu przedawnienia. Konwencja (CMR) reguluje tę kwestię, w art. 32 ust. 2, zgodnie z którym, czynnością zatrzymującą ten bieg jest działanie uprawnionego wierzyciela, polegające na złożeniu pisemnej reklamacji.
Zawieszenie biegu przedawnienia, trwa do dnia, kiedy przewoźnik na piśmie odrzuci reklamację i zwróci załączone do niej dokumenty. W Konwencji nie wskazano, jednak terminu, przewidzianego na rozpatrzenie jej przez przewoźnika, co w konsekwencji może się sprowadzać do tego, że zawieszenie biegu przedawnienia będzie trwało latami. W przypadku częściowego przyjęcia reklamacji, bieg ten wznawia się tylko dla tej części reklamacji, która pozostaje sporną. Należy także pamiętać, że dowód otrzymania reklamacji, odpowiedzi na nią oraz zwrotu jej załączników ciąży na stronie, która powołuje się na ten fakt. Zawieszenie terminu przedawnienia w Konwencji (CMR) dotyczy tylko i wyłącznie, uprawnionych, którzy kierują swoje roszczenia do przewoźników.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2003 r., sygn. akt IV CK 264/02 „konwencja nie definiuje pojęcia osoby uprawnionej do dochodzenia roszczeń przeciwko przewoźnikowi. Może być nią odbiorca albo nadawca ładunku, ale także inna osoba, na którą w drodze czynności prawnej przeszło uprawnienie do dochodzenia takiego roszczenia. Kwestie te reguluje zatem prawo krajowe.”
W pozostałym zakresie, kwestię zawieszenia biegu terminu przedawnienia normują przepisy prawa obowiązującego sąd rozpatrujący sprawę, czyli właściwego prawa wewnętrznego. To samo dotyczy też kwestii przyczyn przerwania biegu terminu przedawnienia. Gdy prawem wewnętrznym będzie prawo polskie, znajdą zastosowanie przepisy art. 121 k.c- zawieszenie biegu terminu przedawnienia oraz art. 123-125 k.c.- przerwania biegu terminu przedawnienia. Dodatkowo zawieszenie biegu przedawnienia, normuje także ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe. W przypadku wystosowania przez przewoźnika wezwania do zapłaty, znajdą zastosowanie przepisy art. 77 ust. 4 w zw. z art. 75 ust. 2 ww. ustawy.
Źródła:
- Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i Protokół podpisania, sporządzone w Genewie 19 maja 1956 r.
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
- Wyrok SN z dnia 5 grudnia 2003 r., sygn. akt IV CK 264/02
- Wyrok SA w Warszawie z dnia 24 maja 2019 r., sygn. akt VII AGa 1232/18
- Wyrok SO w Łodzi z dnia 31 maja 2016 r,, sygn. akt X GC 1163/15